Na de aanleg van de Westerscheldeoeververbinding in 2003, tegenwoordig aangeduid als Westerscheldetunnel (WST), is aansluitend in 2015 de Sluiskiltunnel (SKT) gerealiseerd. Zowel bij de aanleg van de WST als bij de SKT is bepaald dat de tunnels in 2033 respectievelijk 2025 worden overgedragen aan het Rijk. Daarmee komt ook de hele N62 (nu in beheer van de Provincie) vanaf de aansluiting op de A58 tot aan de Belgische grens in Zeeuws-Vlaanderen onder de hoofdwegeninfrastructuur te vallen. Een grote complexe overdracht, die je gerust uniek mag noemen. Wat er allemaal komt kijken voor zo’n overdracht vertellen Geert van Es, Willem Fukkink en Marco Boekema, respectievelijk projectmanager overdracht, juridisch adviseur en clustercoördinator hoofdwegennet van het organisatieonderdeel Zee en Delta van Rijkswaterstaat.
Geschiedenis
Enkele honderden jaren voeren er veerboten over de Westerschelde. De oorsprong van het veer Vlissingen-Breskens gaat zelfs terug tot de 16e eeuw. De veren verbonden Zeeuws-Vlaanderen met Walcheren, de Bevelanden en daarmee de rest van Nederland. In 2003 is daar een eind aan gekomen door de opening van de Westerscheldetunnel (WST) tussen Walcheren/Zuid-Beveland en Zeeuws-Vlaanderen. Voor de bouw en exploitatie van deze tunnel is op 9 november 1998 de N.V. Westerscheldetunnel (N.V. WST) opgericht door de Nederlandse Staat en de Provincie Zeeland. Op 14 maart 2003 is de Westerscheldetunnel geopend en sindsdien voert de N.V. WST het beheer en de exploitatie van de tunnel en toeleidende wegen.
Op 23 oktober 1998 is de Tunnelwet Westerschelde in werking getreden. Deze wet maakt het onder andere juridisch mogelijk dat voor een periode van 30 jaar na de openstelling van de tunnel tol moet worden betaald voor het gebruik ervan. Door de WST nam de verkeersactiviteit in Zeeuws-Vlaanderen toe en werd de beweegbare brug bij Sluiskil een steeds groter knelpunt voor de regionale bereikbaarheid. De behoefte aan een tunnel onder het kanaal van Gent naar Terneuzen nam toe. Het bleek niet mogelijk voor de N.V. WST of RWS om de realisatie op zich te nemen, vandaar dat dit bij de Provincie Zeeland is belegd. Het Rijk heeft in 2009 haar aandelen in de N.V. WST verkocht aan de provincie, zodat de dividendopbrengst gebruikt kon worden als onderdeel van de financiering van de bouw van de SKT. Op 23 mei 2015 werd de N.V. WST ook verantwoordelijk voor het beheer en de exploitatie van de SKT, in opdracht van de provincie Zeeland.
Wegen- en tunneloverdracht op één moment, in 2033, heeft de voorkeur
Bij de realisatie van de WST en SKT is de intentie van de betrokken partijen geweest dat RWS uiteindelijk de objecten in beheer zou nemen, omdat het Rijk de rol heeft om de verbindingen tussen economische centra te beheren. In dit geval gaat het dan om de economische kernen Terneuzen/Gent en Middelburg/Vlissingen. Om deze complexe overdracht te zijner tijd te realiseren zijn destijds de volgende aanvullende afspraken gemaakt:
- Overdracht van de Westerscheldetunnel naar RWS in 2033 (30 jaar na openstelling) conform de Bestuursovereenkomst Westerscheldetunnel van 2009;
- Overdracht van de Sluiskiltunnel van de provincie naar RWS in 2025 (10 jaar na openstelling) conform de Bestuursovereenkomst Sluiskiltunnel van 2009;
- Overdracht van de N61-West van Rijk naar provincie en complexe overdracht van de resterende delen van de N62 van provincie naar het Rijk;
- Een verkenning naar de overdracht van de N61-Oost aan gemeente en/of provincie. Tussen Rijk en Provincie is overeengekomen om deze wegen op een nader te bepalen moment over te dragen.
De provincie, de NV WST en RWS zijn er voorstander van om de wegen- en tunneloverdracht op één moment te laten plaatsvinden, logischerwijs in 2033. RWS is voor de tussenliggende periode van 2025-2033 met de N.V. WST in gesprek om het beheer, onderhoud, verkeers- en incidentmanagement van de SKT onder te brengen bij de N.V. WST.
Sluiskiltunnel
Marco Boekema: “Duidelijkheid (of continuïteit) bieden aan de omgeving en gebruikers is het belangrijkste criterium om beheer, onderhoud, bediening en verkeersmanagement van de Westerschelde- en de Sluiskiltunnel op één moment (2033) over te dragen.” Dit betekent:
- Er is één communicatiemoment van overdracht naar omgeving, hulpdiensten, verladers, vervoerders en andere belanghebbenden;
- Beheer en bediening van beide tunnels blijven tot 2033 in één hand bij N.V. WST. Hierdoor ontstaan er geen aparte onderhoudscontracten, wat ten koste zou kunnen gaan van de efficiëntie van het meerjarig te contracteren beheer en onderhoud;
- Er is één effectief overdrachtsmoment, omdat bediening, besturing en bewaking van de SKT en WST via één systeem aan elkaar zijn gekoppeld;
- De gehele corridor van de N62, WST en SKT blijft voor en na de complexe overdracht bij één beheerder. Dit is minder risicovol bijvoorbeeld bij calamiteiten en geeft duidelijkheid aan de bevoegde gezagen Borsele en Terneuzen.
Geert van Es: “De publiekrechtelijke verantwoordelijkheid voor de exploitatie van de SKT en de toeleidende wegen, dat wil zeggen het beheer en onderhoud, bediening en het verkeersmanagement, komt vanaf 2025 bij RWS te liggen. Het gaat dan over het wegvak vanaf de kruising van de N61- Oost/N62 tot aan het knooppunt van de N62 met de Tractaatweg. In 2025 wordt dit weggedeelte dus een rijksweg. De N.V. WST voert nu in opdracht van de provincie de exploitatie van de SKT en toeleidende wegen uit. Gelet op de overdracht van de WST in 2033 en de wens om vanuit het gebruikersbelang de totale overdracht van de N62, inclusief de twee tunnels, in één keer uit te voeren, willen we het beheer en de exploitatie van de SKT in de periode 2025-2033 uitbesteden aan de N.V. WST. De minister van Infrastructuur&Waterstaat heeft ingestemd met deze constructie.”
Na dit besluit van de minister kan er tussen RWS en de N.V. WST een zogenaamde BOVI-overeenkomst worden gesloten; dat staat voor beheer, onderhoud, verkeers- en incidentmanagement. Het huidige onderhoudscontract loopt tot 2025. Er moet dus ook een nieuw onderhoudscontract komen, dat loopt van 2025 tot 2033 en dat RWS gaat betalen. Willem Fukkink: “Voor de overdracht van de SKT moeten we met de provincie de beheergrenzen vaststellen, waarbij ook al rekening moet worden gehouden met de totale overdracht in 2033. Er zal geïnventariseerd moeten worden of de provincie vergunning heeft verleend of dat de provincie dan wel de N.V. WST vergunninghouder is. De openstellingsvergunning van de SKT bijvoorbeeld moet door het bevoegd gezag, gemeente Terneuzen, op naam van het Rijk worden gezet. Zo’n overgang kan voor het bevoegd gezag een toetsmoment zijn op het tunnelveiligheidsdossier, alvorens de tenaamstelling wordt gewijzigd.
Het Rijk heeft voorkeur voor eigendom en beheer en onderhoud in één hand
Voor de formele overdracht van het beheer en onderhoud van de toeleidingswegen naar de SKT is een Koninklijk Besluit nodig. Aangezien deze wegen op grond liggen die in eigendom is van de provincie, zal de Staat deze gronden moeten verwerven. Eigendom van het gedeelte van de tunnel dat in de kanaalbodem ligt wordt door natrekking vanzelf eigendom van de Staat omdat het recht van opstal in 2025 eindigt. Het Rijk heeft voorkeur voor eigendom en beheer en onderhoud in één hand.” Marco Boekema: “Voor de complexe overdracht voeren we scans uit op het tunnelveiligheidsdossier, de instandhoudingsplannen en de organisatie van de NV WST. Dit moet leiden tot een advies aan de Hoofdingenieur-directeur van RWS Zee en Delta om in 2025 de verantwoordelijkheid over te nemen. De uitbesteding aan de N.V. WST leidt ook tot de vraag: hoe wil RWS vanuit haar verantwoordelijkheid van opdrachtgever toezicht houden op de N.V. WST? De komende periode ligt de grootste prioriteit voor de complexe overdracht van de SKT bij de uitvoering van het besluit van de minister, het opstellen van de BOVI overeenkomst met de N.V. WST en de afspraken over de beheergrenzen met de provincie en het voorbereiden van het Koninklijk Besluit.
N61-Oost
De N61-Oost, die loopt vanaf het kruispunt N61 met de Tractaatweg bij Terneuzen tot aan het knooppunt N61/N62 aan de westkant van het Kanaal, heeft door de aanleg van de Sluiskiltunnel zijn functie als primaire verbinding verloren. De totale lengte van de N61-Oost bedraagt circa 3,8 kilometer. Willem Fukkink: “Afgesproken is om een verkenning te doen naar overdracht. Wij beschouwen dit nu als een deelproject van de complexe overdracht van de beide tunnels en de wegenruil. Onderdeel van de N61-Oost is de draaibrug Sluiskil. Vanwege het scheepvaartbelang op het Kanaal blijven de brug en de bediening in beheer bij het Rijk. Momenteel voeren we oriënterend overleg met provincie en gemeente om invulling te geven aan de complexe overdracht. De intentie is om het oostelijk deel van de N61-Oost over te dragen aan de gemeente Terneuzen en het westelijk deel aan de provincie.“
Complexe overdracht Westerscheldetunnel
Marco Boekema: “In 2024 gaan we in kaart brengen wat er moet gebeuren om de grote, integrale overdracht van de N62 inclusief WST en SKT uiterlijk in 2033 te kunnen realiseren. Naast de technische complexe overdracht komt er een specifieke tunnelorganisatie, inclusief bediencentrale van formaat over naar RWS. De komende tijd wordt in beeld gebracht hoe de bediening van twee – voor RWS nieuwe – tunnels in de bedienorganisatie van RWS Verkeer en Watermanagement (VWM) moet worden ingepast. Dat vraagt om strategisch organisatorische beslissingen.
Binnen RWS worden verkeerstunnels in Zuid- Nederland uniform bediend vanuit de centrale Helmond. Die uniformiteit geeft mogelijkheden om personeel te rouleren, waardoor je als organisatie minder kwetsbaar bent. De bediening van de WST past echter niet in die standaard omdat van andere, voor de WST specifieke, bedienconcepten gebruik wordt gemaakt dan bij RWS. Zo wordt bij de WST bij regulier onderhoud de tunnel tegengesteld opengesteld, wat bij andere tunnels in Nederland hoogst ongebruikelijk is.
Daarbij speelt ook nog de kwestie van het vervroegd tolvrij maken van de WST. Het moment waarop dat gebeurt kan wel eens eerder zijn dan de complexe overdracht in 2033. In het regeerakkoord is opgenomen dat men in 2030 over wil stappen naar ‘betalen naar gebruik’, voorheen rekeningrijden genoemd. Ook heeft De Tweede Kamer eind september unaniem ingestemd met een motie voor het eerder tolvrij maken van de Westerscheldetunnel. In 2025 moet de tunnel tolvrij zijn voor personenvervoer, volgens deze motie. Daar zitten nog wel wat haken en ogen aan. Voor een definitieve beslissing zullen we eerst de effecten in kaart moeten brengen. Een tolvrije tunnel zal een verkeersaanzuigend effect hebben. Er zal meer verkeer komen en dat heeft weer effect op de verkeersdrukte op wegen als de A58 en N62 en de luchtkwaliteit in de omgeving van deze wegen. Ook over de derving van inkomsten over een periode van 5 of 8 jaar zullen afspraken moeten worden gemaakt. Per jaar is er een derving van inkomsten van ca. €23 miljoen.” Marco Boekema: “De gedachte is nu om via een organische samenwerking de tunnelorganisatie van RWS toe te laten groeien naar de tunnelorganisatie van de N.V. WST en vice versa, waarbij ook aandacht zal zijn voor de gevolgen voor de medewerkers van de N.V. WST.” De overdracht van de N62, inclusief beide tunnels, werpt in al haar facetten zijn schaduw ver vooruit.
Longreads zijn artikelen uit het magazine die wekelijks geplaatst worden op OTAR.nl
