Op 25 juni 2021 heeft de gemeente Amsterdam de Piet Heintunnel gesloten voor renovatie. Groot onderhoud was dringend noodzakelijk, omdat tunneltechnische installaties in de regel al na 15 jaar zijn afgeschreven. De tunnel zal weer opengesteld worden op 2 december 2022. Een al complexe renovatie werd extra gecompliceerd door de Coronapandemie. OTAR ging in gesprek met Arnoud op den Kelder en Jack Rouwendaal, gezamenlijk projectmanager bij de Piet Heintunnel over hun ervaringen.
Fotografie: Tom Feenstra iov gemeente Amsterdam
De Piet Heintunnel in de verkeerscirculatie in Amsterdam
De Piet Heintunnel verbindt het centrum van Amsterdam met Zeeburgereiland en IJburg, en kruist het Amsterdam-Rijnkanaal. De tunnel is 1500 meter lang en bestaat uit drie buizen, waarvan er twee bestemd zijn voor het autoverkeer en één voor een dubbelsporige trambaan.
De autotunnel is in 1997 in gebruik genomen, en bestaat dit jaar dus 25 jaar. De tram-tunnel, die grenst aan de zuidelijke autotunnelbuis, werd in 2005 in gebruik genomen voor de IJtram (lijn 26). De Piet Heintunnel is onderdeel van één van de vier hoofdaders (S114) van het Amsterdamse wegennetwerk, die de ontsluiting verzorgen van Amsterdam met de ringweg A10. Per dag rijden circa 30.000 voertuigen door de tunnel.
De tramtunnel, die grenst aan de zuidelijke autotunnelbuis, werd in 2005 in gebruik genomen voor de IJtram (lijn 26). De lijn verbindt station Amsterdam Centraal met IJburg en is de hoofdontsluiting voor het openbaar vervoer voor IJburg.
Tramlijn 26 door de Piet Heintunnel verbindt station Amsterdam Centraal met IJburgen is de hoofdontsluiting voor het open-baar vervoer voor IJburg. Daarom moest de IJtram blijven rijden ten tijde van de renovatie van de autotunnel. Arnoud op den Kelder: “Dat compliceerde de renovatie, omdat de voeding en veiligheids-installaties van de trambuis zijn gekoppeld aan de tunnel-technische installaties van de autotunnel. Om de tram te kunnen laten rijden en tegelijkertijd de installaties van de autobuizen te renoveren moest de tramtunnel tijdelijk deels ‘losgekoppeld’ worden van de autotunnel. Verder is de Piet Heintunnel zo gebouwd dat bij calamiteiten in de tramtunnel de reizigers moeten vluchten naar de zuidelijke autotunnelbuis. Tijdens renovatie moest die vluchtroute beschikbaar blijven.” Jack Rouwendaal: “Dat betekent dus ook dat er ná de gedeeltelijke ‘loskoppeling’ van enkele installaties altijd nog een afhankelijkheid blijft tussen trambuis en de zuidelijke autobuis. En daarmee ook tussen vervoerbedrijf GVB als gebruiker, de tunnelbeheerorganisatie als objectbeheerder en de Alliantie Piet Heintunnel voor het operationeel bewaken van de veiligheid van de vluchtroute in de zuidbuis.”
Noodzaak van renovatie
De renovatie is ook noodzakelijk om te voldoen aan de nieuwe Europese en nationale wet- en regelgeving. De Wet aanvullende regels veiligheid wegtunnels (Warvw) is per 1 juli 2013 gewijzigd. De wet geldt voor alle nieuwe en bestaande weg-tunnels die langer zijn dan 250 meter. Voor de Piet Heintunnel geldt dat de maatregelen om aan deze wet te voldoen vóór 1 mei 2019 moesten worden getroffen. En passant werd in 2017 de brandveiligheid van wegtunnels ter discussie gesteld, toen testen uitwezen dat het beton in jonge wegtunnels niet aan de eisen voor brand-werendheid voldeed. De veiligheid van weg-gebruikers en hulpdiensten bij een tunnel-brand was op dat moment niet in het geding, maar ‘asset protection’ kon niet meer worden gegarandeerd. Breed overleg resulteerde in concrete maatregelen, door-lichting van nieuwbouwplannen en voor de zekerheid een check op oudere weg-tunnels. Ook bij de Piet Heintunnel bleken hittewerende maatregelen nodig.
EERLIJK GELD VOOR EERLIJK WERK
Gedoogbeschikking
In 2018 werd duidelijk dat er meer tijd nodig was voor de voorbereiding van de renovatie van de Piet Heintunnel. Om de Piet Heintunnel tot die tijd open te kunnen houden heeft de gemeente een aantal maatregelen getroffen, waaronder een ver-bod voor vrachtauto’s, omdat dit de kans op een grote brand met forse rookontwik-keling reduceert. Door de maatregelen kon de tunnel door een gedoogbeschikking van de Omgevingsdienst (het bevoegd gezag) tot de renovatie open blijven voor het overige verkeer. Arnoud op den Kelder: “De gedoog-beschikking was afgegeven tot 1 juli 2021. Op 25 juni 2021 hebben we tunnel afge-sloten voor de renovatiewerkzaamheden. Civieltechnisch was onderhoud aan het betonwerk en de voegen van de tunnel ook dringend noodzakelijk. Om een voor-beeld te noemen: door een lekkende voeg-overgang moest er tot voor kort 3 m3 water per uur uit de tunnel worden afgevoerd. Ook wil de gemeente naar een uniforme en integrale bediening en besturing van alle gemeentelijke autotunnels, te beginnen met de Piet Heintunnel, de Michiel de Ruijter tunnel en de Amsterdam Arenatunnel (pro-gramma Aanpak Wegtunnels Amsterdam-AWA). Momenteel wordt er gewerkt aan het ontwerp van een nieuwe verkeerscentrale, die naar verwachting eind 2025 klaar zal zijn. Met de Piet Heintunnel leggen we een belangrijke basis voor de nieuwe bediening en besturing van het tunnelareaal.”
Alliantiecontract
Voor de uitvoering van de renovatiewerk-zaamheden heeft de gemeente Amsterdam een alliantiecontract gesloten met de com-binatie Yunex/Heijmans. Waarom is er voor deze contractvorm gekozen? Arnoud op den Kelder: “Ieder project heeft zijn specifieke kenmerken. Dat betekent dat je binnen het beleid van de staande organi-satie op zoek moet naar een passende contractvorm. Een aantal randvoorwaarden waren een gegeven, zoals de tijdlijn vanuit de gedoogbeschikking, de kwaliteit van de beheerinformatie en het programmakader, dat nog niet definitief was omdat er nog gesprekken waren met de beheer-organisatie. Met de ervaringen vanuit andere projecten wilden we de belangen van op-drachtgever en private partijen meer gelijk schalen, de euro’s uit de discussie halen, en inzetten op ‘eerlijk geld voor eerlijk werk’. Er was behoefte aan een flexibel contract met een gezamenlijke risicopot, omdat het voorbereidingsproces nog niet was afgerond en nog niet alle informatie op moment van aanbesteden beschikbaar was. Het alliantiecontract biedt die flexibi-liteit. Ik kan nu al zeggen dat het alliantie-contract zijn waarde absoluut bewezen heeft. Met een traditioneel UAVgc-contract waren het werk en de samenwerking waar-schijnlijk anders gelopen.” Jack Rouwendaal: “Tijd is een gezamenlijke verantwoordelijk-heid en ook in kwaliteit vind je elkaar wel. Als echter het rendement onder druk komt voor de ondernemers gaan de belangen uit elkaar lopen. De risicopot garandeert een continuïteit in de geldstroom en is een belangrijke voorwaarde om een project goed te laten verlopen. Een bijkomend voordeel van deze contractvorm is dat je bij goede resultaten aan het eind van de rit het restant van de risicopot kunt verdelen tussen de gemeente en Yunex/Heijmans. Deze manier van werken wijkt af van de traditionele contractvormen en vraagt wel een omslag in met elkaar omgaan. Daar zit in onze branche nog steeds een leerpunt. De Alliantieorganisatie bestaat uit mede-werkers van drie moederorganisaties: de gemeente, Yunex en Heijmans. Hoe zorg je er voor dat zijsturing vanuit de moeder-organisaties buiten de deur blijft? En dat medewerkers met voornamelijk UAVgc-ervaring in een Alliantie met deels andere processen dan men gewend is toch goedsamenwerken? Dat zijn belangrijke aan-dachtspunten om een Alliantiesamen-werking te laten slagen.”
Uitvoeringsstrategie
Bij de Piet Heintunnel is gekozen voor een vierkante afsluiting van beide auto-tunnelbuizen, terwijl men bij de recent aangepaste Michiel de Ruijtertunnel achter het Centraal station van Amsterdam heeft gekozen voor een systeem van een nachte-lijke afsluiting en op de dag beschikbaar. Arnoud op den Kelder: “Er is gestudeerd op diverse varianten, waarbij ook de optie is bekeken om de tunnelbuizen om en om af te sluiten. Maar ook bij ‘één tunnelbuis open’ moeten veiligheidsinstallaties in die buis werken terwijl je in de andere buis dan juist spanningsvrij moet werken om soortgelijke installaties te vervangen. De verwevenheid met de tramtunnel voor het instandhouden van de vluchtweg in de zuidelijke tunnelbuis bij calamiteiten maakte die variant daarnaast extra gecompliceerd. Bij buis om buis renoveren zou de tunnel circa 6 maanden langer dicht blijven en een hoger risicoprofiel kennen. In overleg met de Stadsregisseur, die ver-antwoordelijk is voor de doorstroming in de stad, is toen gekozen voor een vierkante afsluiting van 15 maanden. Jack Rouwendaal: “De tunnel wordt gerenoveerd volgens de doelstellingen van het programma AWA ‘makkelijk te onder-houden, eenvoudig te bedienen en veilig te gebruiken’. De manier waarop we de nieuwe techniek in de tunnel nu inrichten betekent dat langdurige afsluitingen tot het verleden moeten behoren. Door standaard-isatie en uniformering van de tunneltechnische installaties en een opbouw in secties van 100 meter kan de tunnel voortaan in het programmeerbaar onderhoud worden meegenomen.”
Uitvoering en corona
Februari 2020 is de voorlopige gunnings-beslissing genomen aan de combinatie Yunex/Heijmans. Vervolgens trad de zogenoemde ‘uithardingsfase’ in werking, waarbij de gemeente en Yunex/Heijmans de oorspronkelijke vraag en de inschrijving met elkaar verifieerden en hebben omgezet in een definitieve Alliantieovereenkomst. In die fase brak de coronapandemie uit. Arnoud op den Kelder: “Door de corona-pandemie hebben we bij de start in 2020 kostbare tijd verloren. Zoals net al geschetst, is het starten en tot stand brengen van een goede samenwerking binnen een Alliantieorganisatie van essen-tieel belang. Dat was heel lastig vanuit de situatie dat iedereen thuis achter een laptopwerkte. Dat heeft ons echt pijn gedaan.” Ook de ontwikkeling van het genoemde uniform en integraal besturing- en bedie-ningssysteem heeft de nodige tijd gekost. De Alliantie ontwerpt en realiseert hiervoor een blauwdruk: ‘van lus (componenten in de tunnel) tot bedieningslessenaar’. De kaders voor die blauwdruk kwamen vanuit het programma AWA, maar vroegen eerst om bestuurlijke afhechting van uitgangs-punten en vervolgens om vertaling in concretere eisen via overleg met de tunnel-beheerorganisatie en de directie Verkeer & Openbare Ruimte van de gemeente. En dan krijg je een dominoeffect: met de kanteling van definitief ontwerp naar uitvoeringsontwerp moest deze nieuwe eisenset voor de centrale bediening en besturing geïmplementeerd worden. Dit alles leidde er toe dat de openstelling van de tunnel met 2 maanden is opgeschoven naar 2 december 2022.” Jack Rouwendaal: “Door De coronapan-demie was er beduidend minder verkeer. De verwachte hinder voor bewoners en be-drijven bleef grotendeels uit in deze periode, omdat bijna iedereen werd verplicht om thuis te werken en de zakelijke markt voor specifieke bedrijven instortte. Om een voor-beeld te noemen: de bereikbaarheids-hinder die verwacht werd voor de Passengersterminal voor cruiseschepen op de Piet Heinkade, trad niet op omdat de cruisemarkt volledig in elkaar stortte. Zo bleef op alle primaire wegen het verkeer zonder probleem doorstromen. Behalve op de niet gewenste route via de Zeeburgerdijk, waar de intensiteit met 75% is toegenomen. Daar hebben we extra attentiemaatregelen genomen omdat er incidenten waren tussen kruisende auto’s en fietsers. Ook nu we de mobiliteit weer zien toenemen, merken we dat de inzet op gedragsverandering heeft geholpen. Weg-gebruikers gaan meer gespreid naar het werk. Ook de inzet van geo-targeting via verkeersapp’s (rerouting) is een succesvol instrument gebleken.”
Assetmanagement
Assetmanagement speelt een sleutelrol bij projecten. Enerzijds levert de assetmanager de basisinformatie en de onderhouds-toestand van het object, anderzijds krijgt hij of zij het object na de werkzaamheden weer terug in beheer. Om die overdracht goed te laten verlopen is het essentieel om de beheerder bij het hele proces te betrek-ken, temeer omdat de tunnelinstallaties ingrijpend worden gewijzigd. Arnoud op den Kelder: “Zoals we helaas bij veel publieke opdrachtgevers zien, was de basisinformatie voor dit project niet op alle aspecten actueel en compleet. Oorspronkelijke viel de Piet Heintunnel onder één beheerorganisatie binnen de gemeente. Door reorganisaties zijn het er twee geworden en zijn areaalgegevens verdeeld over die partijen. Dat is geen vlekkeloos proces geweest en ook het bijhouden van de informatie heeft niet altijd goed plaatsgevonden. Dat betekende dat we veel tijd en geld hebben geïnvesteerd in veldonderzoek om de beheerinformatie op orde te krijgen. We moesten immers de tramtunnel loskoppelen van de autotunnel en dan moet je wel weten welke kabels je zonder problemen door kan knippen. De Alliantie heeft maanden werk gehad om kilometers kabel te controleren op doel en gebruik en ze vervolgens te labelen.
HET BELANG VAN UP TO DATE ASSETMANAGEMENTINFORMATIE
Bij de renovatie gebruiken wij moderne systemen, zoals een BIM model (Bouw Informatie Model) en een de Digitale Tunneltweeling (DTT). Met behulp van BIM hebben we een driedimensionaal, digitaal model gebouwd van de tunnel, opgebouwd uit alle componenten waaraan assetinformatie valt te koppelen. Het BIM-model en het as built-dossier worden sepa-raat overgedragen aan de tunnelbeheer-organisatie, zodat die ze op de door hem gewenste manier kan integreren. De Digitale Tunneltweeling gebruiken wij als hulpmiddel om de tunnel beter, sneller, met minder hinder en meer waarde aan te passen en te renoveren. De Digitale Tunnel-tweeling zal ook zijn meerwaarde bewijzen in de beheerfase, omdat je softwarematige aanpassingen in de toekomst eerst hele-maal buiten de tunnel kan testen en foutvrij kan opleveren. Implementatie in de echte tunnel neemt dan minder tijd in de beslag en het risico op verstoringen is klein. De tunnelbeheerorganisatie heeft deze werk-wijze omarmd en gaat zich voorbereiden op implementatie van deze nieuwe midde-len in haar assetmanagement. De Alliantie verzorgt hiervoor een deel van de nood-zakelijke training en opleiding.
Leerpunten
Vooruitlopend op een bredere evaluatie later dit jaar kunnen Arnoud op den Kelder en Jack Rouwendaal al een aantal leer-punten benoemen om projecten in de toekomst beter te laten verlopen.
1) Publieke opdrachtgevers moeten meer tijd en aandacht besteden aan het op orde houden van de assetmanagement-informatie
2) Besteed bij aanvang meer tijd en aan-dacht aan het opbouwen van een project-projectorganisatie waarbij partijen met verschillende achtergronden moeten samenwerken. Kennis van en begrip voor elkaars positie en belangen is daar-bij erg belangrijk
3) Durf vaker in de branche te contracterenvia het principe ‘eerlijk geld voor eerlijk werk’.
4) Durf transparant om te gaan met onze-kerheden, omdat je waarschijnlijk temaken krijgt met nieuwe ontwikkelingenen wijzigingen gedurende je project
De opgedane kennis en ervaring van de renovatie van de Piet Heintunnel zal belangrijke input zijn voor het groeiboek renovatieopgave tunnels, dat door het COB wordt opgesteld.
