Waterschappen richting Klimaatneutraal en Circulair Assetmanagement en Opdrachtgeverschap (KCAO)
Vorig najaar heeft de Unie van Waterschappen een traject ingezet richting Klimaatneutraal en Circulair Assetmanagement en Opdrachtgeverschap (KCAO, uitgesproken als ‘cacao’). Vijf werkgroepen gaan aan de slag met de waterschapsobjecten waarvoor qua milieu-impact de meeste winst valt te behalen. Zo wil Waterschap Rivierenland het waterbeheer rond Kinderdijk duurzamer maken en het daarvoor benodigde nieuwe gemaal circulair bouwen.
Auteur: Hans van Eerden
Nederland moet duurzamer worden ingericht en daarbij leggen de waterschappen veel gewicht in de schaal. Letterlijk, want de 21 waterschappen in ons land hebben naar schatting 570 megaton aan materialen in beheer. Dat is voornamelijk grond en klei in waterkeringen. Maar als we die niet meerekenen, resteert er nog altijd een respectabele 10 megaton, oftewel gemiddeld 0,5 megaton (500 miljoen kilo) per waterschap, vooral bouwmaterialen als beton, staal, hout en kunststoffen. Dit bleek vorig jaar uit het onderzoek Circulair Assetmanagement Waterschappen van Stowa (Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer). De ingebedde klimaatimpact van de totale materiaalvoorraad bedroeg per waterschap gemiddeld 1,2 megaton CO2-equivalent, of uitgedrukt in de Milieu Kosten Indicator zo’n 127 miljoen euro. De mate van circulariteit (potentieel voor hergebruik) bleek slechts 13% te bedragen. Er valt dus nog veel duurzaamheidswinst te behalen door de waterschappen en die hebben daarvoor ook grote ambities. Zo willen ze dit jaar al circulair gaan uitvragen om in 2030 50% minder primaire grondstoffen te gebruiken, in 2035 klimaat-/CO2-neutraal zijn en in 2050 100% circulair.
Duurzaam opdrachtgeverschap
Om deze verduurzaming handen en voeten te geven, is de Unie van Waterschappen in reactie op het Stowa-onderzoek gestart met een traject voor Klimaatneutraal en Circulair Assetmanagement en Opdrachtgeverschap (KCAO). Een van de trekkers is Bas Nanninga. Bij het Hoogheemraadschap Delfland was hij al bezig met duurzaamheid en circulaire economie en nu is hij als beleidsmedewerker bij de Unie verantwoordelijk voor het thema circulaire economie. “Ik heb gewerkt aan de strategie op hoofdlijnen, zeg maar het verhaal van de circulaire waterschappen. Dat verhaal kent vijf hoofdlijnen en twee daarvan komen in KCAO samen: duurzaam opdrachtgeverschap en circulair assetmanagement.” Duurzaam opdrachtgeverschap is meer dan duurzaam inkopen, benadrukt Nanninga. “Als je pas bij het inkopen aan duurzaamheid gaat denken, ben je eigenlijk al een paar stappen te laat. Je kunt veel meer kansen benutten door bij de interne opdrachtverlening al het gesprek over verduurzaming met elkaar te voeren, tijdens de planvorming of nog eerder. De opdrachtnemer moet de interne opdrachtgever dan vragen om duidelijke doelen voor duurzaamheid.”
De Unie heeft voor duurzaam opdrachtgeverschap een strategie uitgewerkt met drie pijlers, vervolgt Nanninga. “Ten eerste bepalen we onze ambities en doelstellingen vooraf, dus niet pas als we gaan inkopen. Verder werken we samen, binnen de waterschappen en met marktpartijen, die we eerder in het proces betrekken. Dat doen we bijvoorbeeld door ze te laten meedenken over het vormgeven van aanbestedingen. Ten derde zijn we transparant en aanspreekbaar; de doelen die we aan het begin stellen, maken we meetbaar en lopende een project monitoren we of we daaraan voldoen.”
Circulair assetmanagement
‘Als je pas bij het inkopen aan duurzaamheid gaat denken, ben je eigenlijk al een paar stappen te laat’
In bestuursakkoorden
De transitie naar klimaatneutraal en circulair verloopt in de waterschapswereld zowel bottom-up als top-down, ziet Nanninga. “Als Unie hebben we in 2017 het landelijke Grondstoffenakkoord (zie het kader, red.) ondertekend en dat hebben we onder de aandacht van de waterschappen gebracht. Die zijn vervolgens gaan kijken wat ze al deden en wat ze nog meer konden doen. Zo komt de verandering voor een groot deel van onderaf. Veel projectleiders proberen hun projecten duurzaam vorm te geven en bewegendaarmee van duurzaam in- kopen naar duurzaam opdrachtgeverschap, waarin ze hun managers en directeuren, zoals Jacob, meenemen.”
Jacob is Jacob Knoops, die bij Waterschap Rivierenland als directeur verantwoordelijk is voor onder meer financiën en watersysteembeheer. Zijn waterschap kwam begin dit jaar nog in het nieuws met het succesvol beheersen van het hoogwater in de rivier de Linge als gevolg van de overvloedige regenval. “Dat was niet superspannend, maar toch goed dat de taak van de waterschappen voor waterbeheer zo in de publiciteit kwam.”Knoops ziet bij bijna alle waterschappen dat klimaatneutraliteit en doelstellingen voor duurzaam werken en inkopen een plek hebben gekregen in de bestuursakkoordenen zijn doorvertaald in de waterbeheerprogramma’s. “Dat is top-down gebeurd, maar belangrijk is ook dat er bij de waterschappen heel veel enthousiaste medewerkers zijn die – en dat geldt ook voor mij persoonlijk- als drijfveer hebben duurzame oplossingen te realiseren. Inspelen op klimaatverandering is tegenwoordig eigenlijk een kerntaak van de waterschappen in hun reguliere werk. Dan is het mooi dat je aanpalend ook activiteiten kunt organiseren om die klimaatverandering zoveel mogelijk te voorkomen; dan snijdt het mes aan twee kanten. Dat het nu ook in bestuursakkoorden staat, heeft als voordeel dat er makkelijker middelen voor beschikbaar komen. In de afwegingen speelt duurzaamheid nu duidelijk mee, terwijl voorheen toch vooral naar de euro’s van de investeringen werd gekeken. Mijn verwachting is dat het thema in de komende waterschapsverkiezingen een groeiende rol gaat spelen. Daarom wil ik,maar dat terzijde, de lezers van OTAR oproepen om toch vooral te gaan stemmen.”
Binnen- en buitenring
De resultaten van het Stowa-onderzoek werden eind vorig jaar met de waterschappen gedeeld in vier regiobijeenkomsten die tevens dienden als kick-off voor het KCAO-traject. Nanninga: “We hebben daar uitgelegd wat we met duurzaam opdrachtgeverschap en circulair assetmanagement bedoelen. Vervolgens hebben we een oproep gedaan om in werkgroepen per objectcategorie de strategie te gaan uitwerken.” Elke werkgroep kent een binnen- en een buitenring en een stuurgroep. “De binnenring doet het echte werk;daarin zitten projectmanagers van de waterschappen, die elk een object of initiatief inbrengen dat ze meer circulair en klimaatneutraal willen maken. Hun interne opdrachtgever daarvoor is lid van de stuurgroep. In de buitenring zitten alle anderen die hierbij betrokken willen worden; dit fungeert als een soort klankbordgroep.” Knoops: “Dat laatste vind ik dekracht van de gekozen aanpak. Zo raakt de hele waterschapssector betrokken bij de vijf initiatieven en kan een enorm vliegwieleffect ontstaan. Mensen leren van elkaar en zien de toepassing in de praktijk.” De werkgroepen zijn vrij in het bepalen van hun werkwijze. Het idee is dat ze samen met ingenieursbureaus een plan van aanpak maken, vertelt Nanninga. “We hebben contact gezocht met hun koepel, NL Ingenieurs: ‘Jullie krijgen waarschijnlijk vanuit allerlei waterschappen dezelfde vragen om hen te helpen met circulaire projecten, kunnen we niet samenwerken?’ Tien ingenieursbureaus wilden dat wel, dus telkens twee van hen zullen met een werkgroep optrekken.”
‘Inspelen op klimaatverandering is tegenwoordig een kerntaak van de waterschappen’
Iconisch Kinderdijk
Het vraagstuk dat elk werkgroeplid meeneemt hoeft geen nieuwbouw te zijn, verduidelijkt Nanninga. “Het mag ook een onderhoudsvraagstuk zijn, we hebben het immers over assetmanagement.” Waterschap Rivierenland brengt wel een nieuwbouwproject, reageert directeur Knoops, die als interne opdrachtgever daarvoor zelf dus zitting neemt in de stuurgroep bij de werkgroep voor gemalen. “Het gaat om de bouw van een nieuw gemaal in de Overwaard, een van onze icoonpolders. Het water stroomt uit deze polder al eeuwen naar Kinderdijk, waar de iconische molens staan. Deze vorm van waterbeheer is echter niet duurzaam genoeg, omdat door klimaatverandering de bodem zakt, waardoor er voortdurend kadeverhogingen noodzakelijk zijn. Dat is minder nodig als we het water anders door de polder gaan sturen. Dan kunnen we een duurzamere oplossing creëren. Daarvoor is een nieuw gemaal nodig en dat willen we zo circulair mogelijk realiseren. Dit is een mooi project waarbij we dat vanaf scratch kunnen inbrengen en daarmee is het een goed voorbeeld van het verbinden van klimaatneutraal en circulair.”
Best practices
De gekozen projectorganisatie betrekt de hele waterschapssector bij de vijf KCAO-initiatieven
Rapporteren en monitoren
De werkgroepen zijn begin dit jaar aan de slag gegaan en zullen na de zomervakantie hun bevindingen opleveren. Nanninga: “Daar maken we een afrondende notitie van, of een rapportage in een andere vorm. Daarmee gaan we de kennis van de werkgroepen delen met de waterschappen en andere opdrachtgevende organisaties, want dit is wel iets om breder te delen. Uiteindelijk moet het leiden tot een andere manier van omgaan met onze materialen en objecten, meer hergebruiken en meer materialen toepassen die minder schadelijk zijn voor milieu en klimaat.” De ambitie is ook om het beter meetbaar te maken. We hebben legio voorbeelden, maar we krijgen steeds meer de vraag wat het oplevert aan minder CO2-emissie of materialenverbruik. Ik ben dit jaar een werkgroep Materialenpaspoorten gestart, om te komen tot het vastleggen van alle gebruikte materialen en hun kenmerken voor de verschillende objecten. Dat helpt ons om in de toekomst beter te kunnen meten en de verduurzaming te kunnen bijhouden.”
Meer informatie
www.unievanwaterschappen.nl
www.waterschaprivierenland.nl
Polderen voor duurzaamheid
• Grondstoffenakkoord
• Klimaatakkoord
• Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen 2022-2025
• Manifest Duurzaam GWW 2030
• Routekaart Schoon en Emissieloos Bouwen
• Strategie Klimaatneutrale en Circulaire Infrastructuurprojecten
Longreads zijn artikelen uit het magazine die wekelijks geplaatst worden op OTAR.nl
