Bij het project Brede Groene Dijk, een innovatieproject van het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), is een dijk bij Finsterwolde over een lengte van 750 meter versterkt met klei gemaakt van zout baggerslib uit de Eems Dollard. Hiermee losten twee problemen elkaar op: verwijdering van het slib leidde tot schoner water in de Eems Dollard en de Brede Groene Dijk kwam op een duurzame – want geen transportkilometers – manier aan klei. De succesvolle pilot wordt gevolgd door brede monitoring en meer onderzoek om te komen tot bredere toepassing. De voortekenen zijn gunstig: tijdens het Deltacongres half november won de Brede Groene Dijk het Zonnetje, de publieksprijs voor een aansprekend project dat geldt als lichtend voorbeeld als het gaat om effectieve, innovatieve en kansrijke uitvoering van het nationaal Deltaprogramma.
Auteur: Wilma Schreiber
Aanleiding voor het project Brede Groene Dijk was afkeuring in 2010 van de grasbekleding op de dijk: deze bleek niet sterk genoeg om golven te kunnen opvangen. Bij de versterking werd gekeken naar verschillende typen bekleding. “Je kunt kiezen voor steen of asfalt, maar een mooie groene dijk past beter in het landschap. Zeker omdat de dijk grenst aan kwelders en Natura 2000-gebied”, aldus Henk van Norel, specialist keringen en veiligheid bij Waterschap Hunze en Aa’s. Voor zo’n brede groene dijk is heel veel klei nodig, en in dat opzicht bood het programma Eems Dollard 2050, onder meer bedoeld om nuttige toepassingen te vinden voor slib in dit deel van de Waddenzee, een kans. “De troebelheid van het water vormt een ecologisch probleem en binnen het programma werd gezocht naar een oplossing om het schoon te krijgen door het slib te verwijderen. Normaal gesproken vaart een baggerschip een paar kilometer de zee op om de bagger te lossen, nu werd deze aan land gebracht en vervoerd naar een proefveld voor kleirijping.”
Eerder al had het HWBP binnen de Projectoverstijgende Verkenning Waddenzeedijken een haalbaarheidsstudie verricht naar het gebruik van zeeslib voor versterking van dijken. “De resultaten waren positief en daarom hebben we een aparte beschikking afgegeven aan het waterschap om hiermee door te gaan”, vertelt Diederik Bijvoet, als adviseur techniek & innovatie actief binnen het HWBP. Eems Dollard 2050, waarin een aantal overheidspartijen zoekt naar manieren om economische en ecologische activiteiten met elkaar in balans te brengen, trad op als opdrachtgever voor de kleirijperij. Het consortium EcoShape voerde een praktijkproef uit voor droging van het slib tot klei. Tevens ontving het consortium voor uitvoering van de pilot financiering van het Waddenfonds.
‘Het ontwerp is aangepast op de kwaliteit van de klei’
Omgekeerde werkwijze
Voor de proef werden vijftien veldjes ingericht, voorzien van tussendijken, waarbij allerlei variabelen werden onderzocht: laagdikte, drainage door middel van een zandbed, bewerking (frequent omzetten of niet), beworteling van vegetatie en het slib in één of twee keer aanbrengen. “Het drogen van het slib is het belangrijkste. Bij het onderzoek naar hoe snel het zout- en het organische-stofgehalte afnemen, ontstond een dilemma: dit bleef te hoog en voldeed daardoor niet aan de gangbare normen voor klei. En dat zou invloed kunnen hebben op de erosiebestendigheid. Dus was de vraag: hoe sterk is die klei, wat is het juiste vochtgehalte en kunnen we de dijk zo verdichten dat hij sterk genoeg wordt?”, schetst Van Norel. Om de geschiktheid van de deltaklei te bepalen, vond een proef plaats bij Deltares. “In een grote golfgoot hebben we de Brede Groene Dijk op ware schaal nagebouwd met materiaal uit de kleirijperij. Daarna is er een superstorm op losgelaten, met golven van twee meter hoog die behoorden bij de norm voor de dijk. Enige schade mag, maar de dijk mag niet doorbreken. Nadat we hadden vastgesteld hoe sterk de klei was, was de volgende vraag: hoe pas je het ontwerp aan en hoe dik moet de kleilaag dan zijn om zo’n storm te weerstaan? In feite zijn we dus omgekeerd te werk gegaan in vergelijking met reguliere dijken. We hebben eerst de eigenschappen van de klei vastgesteld en hebben daar ons ontwerp op aangepast.”
Juiste bandbreedte
Om de klei met succes te gebruiken, is een aantal factoren van belang. “De manier waarop je de klei verwerkt, is heel belangrijk. Die moet je heel zorgvuldig aanbrengen, een te dikke laag is bijvoorbeeld nadelig voor de verdichting. Dus moet je strikt zijn op je materiaal en op hoe je dit neerlegt”, stelt Bijvoet. Ook de consistentie-index speelt daarbij een grote rol, vult Van Norel aan. “Daarbij kijk je naar het vochtgehalte van de klei bij het aanbrengen op de dijk. Is de klei te nat, dan is de verdichting niet goed en kunnen bij het nadrogen scheuren ontstaan. De Deltagootproef heeft ons geleerd dat structuurvorming in de klei een aangrijppunt vormt voor golven, waardoor die de dijk kapot maken.” Te droge klei is ook onwenselijk met het oog op verwerking en verdichting. “Je moet dus precies binnen de juiste bandbreedte qua vochtgehalte zitten.” Tijdens de proef met de Groene Brede Dijk werkte het waterschap dan ook met een mobiel laboratorium dat aan de hand van bemonstering monitorde of de juiste verdichting werd gehaald. Het zeeslib werd eveneens gecontroleerd op vervuiling. “Het voldeed aan de milieukundige eisen voor toepassing in het systeem, in dit geval de zee, omdat we de dijk aan de zeezijde versterken.”
‘Het gaat naast dijkversterking ook om meerwaarde voor de natuur’
Meerwaarde natuur
Gunstige bijeffecten
Gevraagd naar de voordelen van Brede Groene Dijk met het oog op duurzaamheid, wijst Van Norel op het feit dat in feite twee problemen met elkaar worden opgelost. “De Eems Dollard wordt een stuk schoner doordat het slib eruit gehaald wordt en dat bezorgt ons de klei die we nodig hebben voor het versterken van de dijk”, zegt hij. “En in tegenstelling tot een asfaltdijk hoef je bij een volgende dijkversterking een kleidijk niet af te breken en geen afval af te voeren. Met het opbrengen van extra klei kan een groene dijk eenvoudig worden verhoogd. In het licht van de versneld stijgende zeespiegel een prettige bijkomstigheid.” Bijvoet stelt dat door deze manier van werken tevens minder beslag wordt gelegd op steeds schaarser wordende grondstoffen. “In dit geval wordt klei betrokken uit drie bronnen, met steeds een gunstig bijeffect. De Eems Dollard wordt dus schoner. Daarnaast hebben we een volgeslibte getijdenpolder kunnen uitbaggeren en is een plas gegraven en een broedeiland voor kluten aangelegd. Je kunt met dergelijke ingrepen dus veel meer bereiken.” Beiden zien bovendien kansen om de Brede Groene Dijk ook elders in ons land toe te passen. Van Norel: “Ik denk dan met name aan gebieden achter kwelders. Dat betreft hele stukken achter de Waddenzeekust en de Zeeuwse delta. En om zo weinig mogelijk met grond te slepen, zou je baggerslib dan bij voorkeur lokaal moeten verwerken.”
Grote toekomst
Longreads zijn artikelen uit het magazine die wekelijks geplaatst worden op OTAR.nl
